دانشنامه شهرستان خمینی شهر

تالیفات ابن مردویه

ابن مردویه از محدثان پرتألیف در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی مانند حدیث، تفسیر، رجال و تاریخ بوده است. هرچند متأسفانه اغلب آثار وی از بین رفته و به‌جز اوراقی از کتاب معجم البلدان، سه مجلس از کتابأمالی، و جزئی که در آن حدیث اهل بصره انتخاب شده بود، چیز دیگری به زمان ما نرسیده است (سزگین(1)، ج1، ص225)، با این همه روایات منقول از او در کتاب‌های شیعه و سنّی به کثرت وجود دارد.

برخی از آثار او به شرح ذیل است:

1. المستخرج على صحیح البخاری، این کتاب را ذهبی (سیر، ج17، ص310) ذکر کرده و آن را در علوّ احادیث به‌گونه‌ای توصیف کرده که گویا شخصاً با بخاری ملاقات کرده است.

2. المستخرج علی مسلم، این کتاب را ابن نقطه (ج1، ص199) در زمرۀ آثار ابن مردویه برشمرده است.

3. التشهُّد وطُرُقه وألفاظه، ذهبی (سیر، ج17، ص310) آن را کتابی در یک مجلد کوچک توصیف کرده است. به نظر می‌رسد این اثر دست کم تا سدۀ نهم در دسترس بوده است.

4. تفسیر القرآن، ذهبی (سیر، ج17، ص310) آن را دارای هفت مجلد دانسته است. ابن حجر عسقلانی (فتح الباری، ج2، ص607) و عینی (ج7، ص59) از این اثر با عنوان التفسیر المسند یاد کرده‌اند.

5. الأمالی، سمعانی (الأنساب، ج5، ص600) گفته است که یکی از مجالس این کتاب را از وزیر أبوالفتح احمدبن علی نظام الملک معروف به خواجه احمد شنیده و ابن عساکر (ج21، ص407) و متقی هندی (ج11، ص691) از آن نقل کرده‌اند.

6. تاریخ أصبهان، سمعانی و ابن حجر عسقلانی از این کتاب نقل کرده‌اند. بر این اساس می‌توان گفت که این کتاب دست کم تا سدۀ نهم در دسترس بوده است. به احتمال بسیار، کتابی که سمعانی، ذهبی، ابن حجر  عسقلانی و دیگران با عنوان مطلق التاریخ از آن نقل می‌کنند، همان تاریخ أصبهان ابن مردویه باشد.

7. معجم البلدان، این کتاب را سزگین (ج1، ص225) ذکر کرده و افزوده که چند ورق از آن در کتابخانه‌های آصفیه و مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

8 و9و10، کتاب المتون، کتاب رد الشمس فی فضائل امیرالمؤمنین (ع) و کتاب الأربعین، این سه کتاب را بیاضی (متوفی 877؛ ج1، ص153، 275) و قمی شیرازی (ص33) برای ابن مردویه نام برده‌اند.

11. السیرة، این کتاب را حَطّاب رعینی (ج4، ص189) در زمرۀ آثار ابن مردویه ذکر کرده است.

12. مسانید الشعراء، این کتاب را ابن کثیر در تفسیرش (ج4، ص257) یاد کرده است.

13. کتاب الدعاء، ابوموسی اصفهانی (ص177، 178) از این کتاب نقل کرده است.

14. کتاب العلم، ذهبی (سیر، ج20، ص47) این کتاب را نام برده و ابن حجر عسقلانی (الإصابة، ج6، ص269) از آن نقل کرده است.

15. کتاب الأمثال، ابن نقطه (ج1، ص199) این کتاب را از تألیفات ابن مردویه برشمرده است.

16. أولاد المحدثین، عالمانی همچون ابن ماکولا (متوفی 475؛ إکمال، ج7، ص197)، ابن نجار بغدادی (متوفی 943؛ ج3، ص125)، علاء الدین مُغَلطای نقل قول‌هایی از این کتاب دارند.

17. جزء فیه ما انتقى ابن مردویه على أبی القاسم الطبرانی من حدیثه لأهل البصرة، چنانکه از عنوان اثر برمی‌آید، ابن مردویه در آن مجموعه‌ای از احادیثی را که محدث بزرگ ابوالقاسم طبرانی (متوفی 360) برای مردم شهر بصره فراهم آورده بود انتخاب کرده است.

18. طرق حدیث طیر، ابن کثیر (البدایة، ج7، ص390) از ابن مردویه در زمرۀ کسانی یاد کرده که کتاب مستقل دربارۀ حدیث طیر تألیف کرده‌اند که ظاهراً بر اساس سخن ابن حجر عسقلانی (لسان، ج1، ص42) ابن مردویه در این کتاب، طرق طبرانی به این حدیث را گرد آورده است.

19. کتاب المناقب، این کتاب مرجعی مهم برای روایات مربوط به علی بن أبی طالب (علیه السلام) بوده و مؤلفان شیعه بسیار به آن اهتمام داشته‌اند

-المناقب (معروف ترین اثر وی کتاب در مورد علی بن ابیطالب (ع) بوده که مرجع مهمی از نظر مولفان به حساب می آید.)