راوی: دکتر حسین یقینی1
ولادت: 1322
شغل: دکتر داروساز
هنرمند، پژوهشگر و نویسنده
تاریخ مصاحبه: شهریور 1396
پرسشگر: لیلا پیمانی
محورهای گفتگو: پیشینه طبابت در ماربین و سده
آقای دکتر، شما اصفهانی هستید و خمینی شهر را وطن دوم خود میدانید چرا؟
در سال 1341 پس از اخذ دیپلم به عنوان سپاه دانش مشغول تدریس در دبستان یکی از روستاهای محدوده ماربین شدم و پس از اخذ لیسانس ادبیات از دانشگاه اصفهان در دبیرستان عماد سیادت مشغول تدریس شدم. در دانشسرای مقدماتی دختران همایونشهر هم تدریس میکردم. بنابراین مدت زیادی از عمر خود را در سده کار میکردم و دوستان زیادی دراین شهر دارم.
شما نویسنده مجموعه پنج جلدی دانشنامه داروسازی و داروخانه داری استان اصفهان هستید چه حجمی از این مجموعه را به تاریخچه داروسازی منطقه ماربین اختصاص داده اید؟
حدود صد صفحه از جلد چهارم مجموعه به بررسی تاریخچه داروسازی و داروخانه داری دراین منطقه اختصاص داده شده است.
در اثر دیگر خود یعنی کتاب جامع راهنمای اطلاعات پزشکی اصفهان هم حکیمانی از سده را معرفی کرده اید ؟
بله چند نفر از آنها از جمله حکیم سدهی را آورده ام.
بنا براین اطلاعات خوبی از گذشته طبابت در ماربین دارید و میتوانید پاسخگوی سوالات در مورد تاریخچه طبابت در این منطقه باشید؟
بهرحال در پژوهش هایم منطقه ماربین مد نظر بوده است، بنابراین اطلاعاتی کسب و جمع آوری کرده ام.
قدیم ها مردم سده برای مداوای بیماریهایشان به اصفهان مراجعه میکرده اند؟
تا آن زمان که حکیم باشی ها و طبیب ها به شیوه سنتی به مداوای بیماران میپرداختند اهالی سده به اصفهان مراجعه نمیکردند چون خودشان طبیبان حاذقی داشتند.
طبیبان اصفهانی از نظر علمی در چه سطحی بودند؟
اولین قوانین نظام پزشکی دنیا را حکیم باشی های اصفهانی نوشته اند. حکیم باشی ردهای بود که از زمان صفویه وارد مناصب شد. انگلیسی ها در زمان جیمز اول قوانین نظام پزشکی که حکیم باشی های اصفهان نوشته بودند را از ما مطالبه کردند و این اسناد اکنون در مرکز تحقیقات لندن نگهداری میشود.
حکیم باشی ها یا همان طبیبان درس پزشکی را چگونه فرا میگرفتند؟
در اصفهان مرکز آموزش پزشکی نداشته ایم اما از دیرباز در دو مدرسه علمیه صدر و نیم آورد علاوه بر علوم دینی درس طبابت نیز تدریس میشده است. در دوره ناصرالدین شاه حاج میرسیدعلی نجف آبادی و در دوره های بعدی حاج میرزا آقا شیرازی دراین مدارس علم طبابت نیز تدریس میکردند و هر که دراین دو مدرسه درس میخواند هم علوم دینی فرا میگرفت و هم علم پزشکی از جمله طبیبان سدهی.
اولین بیمارستان اصفهان کی تاسیس شد؟
اولین بیمارستان اصفهان با نام دارالشفا در دوره صفویه راه اندازی شده که بیشتر ویژه نگهداری از مجّانین بوده و پزشک و عطار داشته است. هنوز هم بازارچه ای به نام دارالشفا در اصفهان داریم.
در زمان شاه عباس همچنین یکی از بزرگترین مراکز داروسازی جهان در چارسو مقصود اصفهان دایر بوده است. به عنوان مثال دارویی مسهل به نام سولفات دو منیزیم دراین مکان تولید میشده که مردم آن را به حاج منیزیم میشناخته اند.
چند نفر از پزشکان سنتی سده گواهینامه ای دارند که سال 1306 خورشیدی توسط وزارت معارف برایشان صادر شده است، از چگونگی صدور این گواهینامه اطلاعی دارید؟
این دوره را اولین بار شخصی به نام انصاری که ریاست معارف اصفهان را به عهده داشته در سال 1301 برای طبیبان برگزار میکند به این صورت که یکی از پزشکان قشونی (ارتشی) که خود در دارالفنون پزشکی خوانده بوده اند دورهای تخصصی برای طبیبان برگزار کرده و در پایان دوره آزمونی برگزار میشده و گواهینامه ای تحت عنوان "طبیب مجاز" صادر میشده است. این دوره ابتدا در اصفهان تشکیل شد اما متقاضیان دوره های بعدی برای شرکت دراین دوره باید به تهران میرفتند. دکتر حاج آقا ابطحی و طبیبان لقمانی که دارای این مدرک هستند در تهران و در وزاتخانه معارف،این دوره تخصصی را پشت سر گذاشته اند. البته معلوم نیست این دوره چه مدت طول می کشیده است.
اما قدیمیترین گواهینامه طبیب مجازی که از طبیبان سده در دسترس است، به سال 1293 خورشیدی بر میگردد یعنی هشت سال جلوتر از تاریخی که شما میگویید2.
تا آنجایی که من میدانم صادق انصاری به عنوان اولین کسی که طرح ساماندهی پزشکان و عطاران را در اصفهان به اجرا گذاشت در سال 1300 روی کار آمد. وی دومین شخصی بود که به عنوان رییس معارف اصفهان برگزیده شد. اولین رییس معارف نیز اسداله خان مصفا بود که سال 1298 روی کار آمد.
چند نفر از خانواده لقمانی با مدرک لیسانس بهداری از طرف دولت برای طبابت به مناطق محروم اعزام میشده اند،این مدرک چطور صادر میشد؟
آموزشگاه عالی بهداری به عنوان اولین مرکز رسمی آموزش پزشکی اصفهان در سال 1325 زیر نظر دانشگاه تهران در منزل حاج عبدالرسول رحیمزاده واقع در احمدآباد تاسیس شد. آن زمان هر کس سیکل داشت میتوانست در امتحان ورودی این آموزشگاه شرکت کند. بعد از چهار سال این دانشجویان لیسانس بهداری میگرفتند و از طرف دولت به عنوان پزشک به مدت چهار سال به مناطق محروم اعزام میشدند. سیدمرتضی یکی از فرزندان میرزااحمد و همینطور آقافخر فرزند میرزاابوالقاسم از جمله سدهی هایی بودند که لیسانس بهداری گرفتند. آقا فخر که در مدرسه صدر هم طبابت خوانده بود در نراق و دلیجان خدمت میکرد. آقاباقر برادرش هم تزریقاتی داشت.
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان کی تاسیس شد؟
همزمان با فارغ التحصیلی اولین دوره از دانشجویان آموزشگاه بهداری اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی پایه گذاری شد و اولین دانشجویان پزشکی در سال 1329 سر کلاس رشته پزشکی نشستند. پس از چهار سال که دوره خدمت لیسانسیه های بهداری در روستاها به پایان رسید، این افراد اجازه یافتند با پشت سر گذاشتن یک آزمون ورودی در کنار دانشجویان سال چهارم پزشکی بنشینند و دکترای پزشکی بگیرند.
از اهالی سده کسی در دارالفنون درس طب خوانده است؟
بله میرزاابوالحسن یکی از پسران حکیم سدهی در دارالفنون پزشکی خوانده و به خدمت ارتش درآمده است. دارالفنون از علم پزشکی دنیا چندان عقب نبوده و ظاهرا رشته پزشکی دارالفنون چهار ساله بوده است. با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 دارالفنون تعطیل شد.
اولین ایرانی که دکترای داروسازی میگیرد چه کسی بوده؟
دکتر میرزاکاظمخانِ محلاتی اولین ایرانی است که سال 1273 قمری (حدود 1222 شمسی) دکترای داروسازی خود را از فرانسه میگیرد و سپس به تدریس داروسازی در دارالفنون میپردازد پسر میرزاکاظم هم اولین کسی است که داروسازی را در دانشگاه تهران تدریس میکند3.
با توجه به تحقیقات گسترده تان در زمینه تاریخچه داروسازی و داروخانه داری میدانید گیاهان دارویی سده چه بوده و از چه مناطقی تامین میشده است؟
سده داروهای گیاهی مخصوص به خود داشت که از کوه کوچک، کوه سیدمحمد و قلعه امیریه تهیه میکردند. آویشن، برگ گوشفیل و تاجریزی از جمله گیاهان دارویی بود که در سده کشت میشد.
کار جمع آوری گیاهان دارویی را هم عطارها انجام میدادند؟
به طور کلی عطارها دو دسته بودند برخی برای تهیه گیاهان دارویی از محدوده خودشان یا حتی بیرون از شهر و دیارشان شخصا اقدام میکردند یا اینکه این کار را به شاگردانشان که به آنها گیاه جمع کن میگفتند واگذار میکردند.
1-دکتر حسین یقینی: متولد 1322 در اصفهان و دارای دکترای داروسازی، مولف مجموعه پنج جلدی "دانشنامه داروسازی و داروخانه داری". وی اولین بار در سال 1341 پس از اخذ دیپلم و در قالب طرح سپاه دانش مشغول تدریس در دبستانی در محله فردوان (نزدیک دروازه تهران) که آن زمان در محدوده سده بود شد و پس از اخذ لیسانس ادبیات از دانشگاه اصفهان مجددا به همایونشهر آمد و در دبیرستان عماد سیادت مشغول تدریس شد. دکتر یقینی در مقطعی نیز به تحصیل در رشته تاریخ همت گماشت و لیسانس و فوق لیسانساین رشته را هم اخذ نمود او همزمان در دانشگاه اصفهان و همایونشهر تدریس میکرد. یقینی در ادامه به تحصیل در رشته داروسازی مشغول شد و دکترای خود را دراین رشته نیز گرفت. وی آن زمان نیز در دانشسرای دختران در همایونشهر به تدریس میپرداخت. دکتر یقینی اما علاوه بر دانش به هنر نیز علاقهای فراوان دارد. دیوارنگاری های هتل عباسی، سالن دانشکده داروسازی دانشگاه اصفهان و تعدادی از منازل اصفهان و تهران و همچنین طراحی پوسترهای آبرنگ از بزرگانی چون ابوعلی سینا که توسط سازمان نظام پزشکی در سراسر جهان منتشر شده تنها گوشه های از اقدامات هنری اوست.
2-این مدرک برای میرزارحیم محدّث از وزارت معارف در سال 1293 پس از پشت سرگذاشتن دوره پزشکی وزارتخانه صادر شده است.
میرزارحیم در سال 1259 متولد و در سال 1329 وفات یافت. وی علم طبابت را در حوزه علمیه صدر اصفهان فراگرفت. وی از پزشکان کوچه حکیمهای فروشان محسوب میشد. میرزا رحیم انسانی متقی و وارسته بود که سالها دانش خود را در جهت بهبود دردهای مردم به کار میبرد و برای مال دنیا ارزشی قائل نبود. حاجمیرزاآقا شیرازی از علمای بزرگ دوره قاجار مدرس علم طبابت درحوزههای اصفهان او را شخصی وارسته و باسواد و متقی میدانست
3-مرتضی سیادت، سیدمهدی مصطفوی و سیدجواد میردامادی از پیشکسوتان تحصیلات داروسازی و سیدمحمد باقر ابطحی و سیدمجتبی لقمانی از پیشکسوتان داروخانه داری در سده محسوب میشوند.
-
گفتگو
- اهالی سده برای مداوا به اصفهان نمی رفتند