دانشنامه شهرستان خمینی شهر

اندان

يكي از طوايف اوليه آريايي كه در حدود قرن هشتم قبل از ميلاد پس از شكست از سارگن در نواحي مختلف فلات ايران پراكنده شدند «اندو»ها بودند.

عادت آریاییان بود که نام جمع آنها را به محل اطلاق می کردند. پس اندوان می شود محل سکونت و اقامت طوایف یا طایفه «اند» و یا «اندو»...

...تا آنجا که نویسنده تحقیق کرده قریب 60ناحیه و دیه در اطراف ایران با کلمه «اند» آغاز می شود و در میان اینها نام «اندوان» و «اندلان» را در اصفهان دیدیم. (فرهنگ جامع نام ها و آبادی های کهن اصفهان نوشته محمد مهریار/ صفحه 160)

- «اندا»(Andā) براساس زبان گرگويه به معناي جايگاه تقسيم كردن آب قنات است. پس اندآن يعني جايگاه بخش كردن آب كاريز.

باولگان

اصل اين كلمه «باورگان» بوده چون حرف«ل» و «ر» در زبان پهلوي يك علامت دارد. جزء اول« باو» از دو جزء «ب+آو» تركيب شده و جزء اول«ب» تخفيف يافتة كلمه «به» معادل صورت قديمي«وه» است، يعني خوب و عالي و جزء دوم آن «آو» معادل آپ به معناي آب است. واژه ورگان از دو جزء ور+كان تشكيل شده كه جزء اول به معني قلعه و حصار و جزء دوم خود، مركب از «گ» و «ان» است. جزء اول آن «گ» حرف هموند است و جزء آخر آن پسوند كثرت و نسبت است و روي هم رفته به معني «قلعة داراي آب خوب و خوش» مي €باشد.

نام قبلی آن گیوآباد بوده و بعدها به جَو آباد ودر نهایت به جوی آباد تبدیل شده است . (گیو نام یکی از پهلوانان شاهنامه می باشد)

دستگرد

دستگرد که بعدها به صورت دستجرد و دستگرده تصحیف و تغییر شکل یافته است در سرتاسر ایران شیاع (شیوع) کلی دارد...تا آنجا که اجمالا تحقیق کرده ام قرب (نزدیک)100 محل به این اسم در اطراف ایران نامبردار می باشد.
- دستگرد یعنی شهر دست، بلد دست و جایی که دست و کار و زحمت، آن را به وجود آورده است. با این نامگذاری ایرانی می خواهد بگوید این محل را زحمت و رنج و کوشش دست به وجود آورده است.
- اصفهان، بروجرد، بیرجند، تهران، سبزوار، جیرفت و... دارای محلاتی هستند که «دستگرد» نامیده می شود و محلاتی در اردستان، اسفراین، تفرش، ساوه و... «دستجرد» نام دارد.

(فرهنگ جامع نام ها و آبادی های کهن اصفهان/ محمدمهریارصفحات 385 و 386)

گارسله از دو جزء گار + سله

تركيب شدهاست که همان واژهاي است كه در عناوين گاري، گار لادان و غيره بكار ميرود و به معني پايين و زمين گود است و سله طبقه نازكي از لاي كه پس از بارندگي يا آب دادن اراضي رسي روي زمين ميبندد و سفت ميشود .

وضع خاص محله ورنوسفادران از نظر گودي و ارتفاع در تسميه محله گارسله دخالت پيدا كرده است.

«خوزان» یکی از سه محله خمینی شهر است و دو محله دیگر «فروشان» و «ورنوسفادران» نام دارد.
- این واژه از نام طایفه آریایی «خوز» گرفته شده و ترکیب واژه شناسی آن چنین است: «خوز + ان» جزء اول نام قدیمی طایفه خوز است که «خوزستان» و «اهواز» ( اخواز جمع عربی خوز) هم از آن ساخته شده است و جزء دوم آن پسوند جمع و نسبت و کثرت است و دو جزء بر روی هم یعنی جایی منسوب به خوزها و یا محل و مقر خوزان.
- در اطراف ایران نامواژه های دیگری هم داریم که از خوز ترکیب شده است. نظیر: خوزران دامغان، خوزنان قزوین، خوزین لار

(فرهنگ جامع نام ها و آبادی های کهن اصفهان/ محمدمهریار صفحه 357

واژه کرتمان از دو جزء (کرت) یا کرته اوستایی و( مان )تشکیل شده است. هر زمین کشاورزی به بخش های برای آبیاری ودسترسی راحترتقسیم می شود که کرت نامیده می شود . جزء دوم (مان )به معنای خانه است و کرتمان روی هم خانه و جایگاه زراعت معنی میدهد. متاسفانه بعضی به جای نام صحیح کرتمان کلمه غلط قرطمان را به کار می برند.

چند نظر موجود است:

-1 يكي از دهات اصفهان « بنسوان» معروف است كه به لهجه ي ولايتي آشنا هستند كه به بني آسوران معروف بوده اند.

2- قوم ورنوس از شجاع ترين سپاهيان ملكشاه سلجوقي بودند. پس از پيروزي هاي ملكشاه و آرام شدن اوضاع ايران، وي به عنوان قدرداني از آن ها زمين هاي گاردر را به آن ها اهداء كرد.

-3با توجه به اين كه اين قريه در آخرين حد غربي توسعه اصفهان قرار گرفته بن اصفهان يا آخر اصفهان نام گذاري شده كه به مروز زمان به ورنوسفادران تغيير يافته است.

-4 استاد مهريار معتقد است با توجه به اين كه در زبان فارسي حرف س به ش تبديل مي شود اين كلمه در اصل ورنوش آذران يا آتشكده ي آذرنوش است

چند نظر وجود دارد

-1چون اَ در پهلوي با "ه" يك علامت دارد بنابراين "هر" تغيير يافته ي "اُر" به معناي آب است و "ه" پيش از حرف اعراب "او" نيز حذف ميشود و هرستان مجموعاً به معني مكان و جايگاه آب است.

-2با توجه به نوشتههاي مسعودي در خصوص وجود معبدي براي مهر بر فراز كوه آتشگاه، وجه تسميه اين ناحيه بي ارتباط با آيين مهرپرستي نيست. لذا كلمه هرستان به نوعي با آيين مهرپرستي ( هور= خورشيد) در ارتباط است.

-3 هَر به معني كوه و پاس داشتن است و هرستان به معني مكان روئيدن كوه( آتشگاه)

درخصوص وجه تسمیه این محل چند نظر (شفاهی، مفهومی، نوشتاری) وجود دارد که نظر آخر متعلق به نگارنده است.

-1 در قدیم یکی از طوایف کوچ€رو از لرستان در حوالی درب بالا دو مرده سکنی می€گزینند و به کشاورزی روی می€آورند و چون آب خوزانی€ها را تصرف کردند، اهالی خوزان از آنها علت را جویا می€شوند و آنها در جواب می€گویند: ما «پریشان» اوضاع هستیم، این زمین€ها را تسخیر کردیم. این غائله با وساطت اهالی بُن خاتمه می€یابد.

-2پریوش اسم زنی بوده که در زمان قدیم بنای قریه نموده و به نام خود منسوب نموده است. شاید پریوش همچون چالوس دلبستگان زیادی داشته است.

-3پس از آباد شدن دیه خوزان، مردم یونانی دیمیر از اعطای زمین رایگان به مردم خوزان خبردار شده و از پیروزشاه درخواست زمین و آب قنات بیشتر می€کنند. پیروزشاه نیز زمین و یک چهارم از آب قنات پیروزشاهی را به آنها واگذار می€کند. نظر به اینکه افراد قوم دیمیر مردمانی زیبارو بودند، به دستور پیروزشاه این قوم را «پریوش» و محله آنها را «پریوشان» نامگذاری می€کنند که به€مرور زمان به «پروشان» و سپس «فروشان» تبدیل می€شود.

-4 اطلاق کلمه «فروشان» در اواخر حکومت زندیه به این منطقه به€دلیل رواج کسب و کار اطلاق شده است و شاید در ابتدا همچون ده بار فروشه، به€عنوان قلعه فروشان شناخته می €شده است.

-5استاد مهریار معتقد است کلمه «فروشان» همان «فروزان» است چون حرف «ش» با حرف «ز» به هم قابل تبدیل است بنابراین جزء اول نام€واژه «فروشان»، «فروز» معادل فروغ به معنای روشنایی است و «ان» جزء آخر پسوند فاعلی و اتصاف است. بنابراین دو جزء روی هم فروزنده و درخشان است. برخی از اهالی فروشان را به€مرور زمان به «پریشان» تبدیل کرده€ اند.

به نظر محققین نام محله آدریان با کوه آتشگاه مرتبط است

الف) آدُران: آدریان (آذران) همان آتشگاه یا آتشکده‌است. به روزگار ایران باستان این کلمه تشکیل یافته از دو بخش <آدر> و <ان> است. بخش نخست به معنای آذر یعنی آتش است.و <ان> به معنی فراوان است. بنابراین ترکیب آذر+ان جایی را تداعی می‌کند که آدر= آذر= آتش در آن بسیار است .

ب) ظرفی که آتش را در آن نگهداری می‌کردند: آدوران، آتشدان و آتشگاه نامیده می شده است.

ج) اشخاصی که به خدمت آتش و نگهداری از آن بر می‌آمدند «آتخش بندگ» یا «آدوران بندگ» خوانده می شدند.

آدریان یک نام پسرانه ایرانی وبه گفته برخی بین المللی است که ریشه یونانی دارد.

نام این روستا در عرف عامه و تداولی محل اغلب «آدیون» و همواره «آدریون» تلفظ مي€شود، چون در لهجه اصفهانی «الف» ماقبل آخر به «واو» اماله مي€یابد.

چند نظر در مورد ریشه نام اسفریز وجود دارد

1-عده ای کلمه اسفریز را از اسپرس و اسپرز و اسپریز به معنی میدان ورزشگاه و محل پرورش اسب می دانند که در نزد آریایی ها ارزش ویژه ای داشته است.

2-عده ای دیگر آن را به معنی رزمگاه دانسته اند، آنچه بیشتر محتمل است از این مکان به منظور پرورش اسب، ورزش هایی چون اسب سواری، چوگان بازی و کشتی استفاده می شده است و جشن هایی در این دشت به مناسبت های مختلف برگزار می شده است.