در سال ۱۳۰۵ كتابخانه ای بنام "كتابخانه بلدیه تهران" توسط شهرداری وقت تهران تأسیس گردید كه می توان آن را نخستین كتابخانه عمومی به مفهوم جدید دانست. بعد از آن و به فاصله زیادی یعنی در مهرماه سال ۱۳۴۰ كتابخانه عمومی پارك شهر افتتاح گردید.
در ۲۹ دیماه ۱۳۴۴ قانون تأسیس كتابخانه های عمومی در سطح شهرهای كشور به تصویب مجلس وقت رسید. بر اساس ماده یك قانون مزبور شهرداریها مكلف گردیدند سالیانه به میزان ۵/۱ درصد از درآمد خود را به تأسیس و اداره كتابخانه های عمومی و خرید كتاب اختصاص دهند متعاقب تصویب این قانون در هر شهر انجمنی به نام انجمن كتابخانه های عمومی تشكیل گردید.
در سال ۱۳۵۲ با تصویب تبصره ۲۲ ماده واحد قانون بودجه، ۵/۱ درصد كمك شهرداریها به كتابخانه ها متوقف و كلیه هزینه ها اعم از خرید، توزیع كتاب و مجله، احداث، تكمیل، تجهیز، استخدام، آموزش، ارائه خدمات و ساماندهی كتابخانه های عمومی سراسر كشور در بودجه وزارت فرهنگ و هنر وقت منظور و انجام آن به صورت متمركز جزو وظایف دبیرخانه هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور گردید. در آن سال دولت وقت پیشنهاد ساخت ۱۰۰۰ باب كتابخانه عمومی را از محل طرح های عمرانی در دستور كار این دبیرخانه قرار داد. قبل از انقلاب اسلامی تعداد كتابخانه های عمومی در كشور ۲۹۰ باب بود و با وقوع انقلاب در یك مقطع چهار ساله تعداد كتابخانه های عمومی كشور در ادامه همان طرح های مصوب به ۳۷۳ باب رسید.
در سال ۱۳۶۱ دبیرخانه هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور به "اداره كل كتابخانه های عمومی كشور" تغییر نام یافت .عدم پاسخگویی تشكیلات جدید و بروز مشكلات عدیده در اداره امور كتابخانه های كشور، مسئولین وقت را بر آن داشت تا در سال ۱۳۶۸ هیأت امنای كتابخانه های عمومی كشور را فعال نمایندبه دنبال این تصمیم انجمن كتابخانه های عمومی در بعضی از استانها فعالیت مجدد خود را آغاز كردند. بسیاری از كتابخانه های موجود از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ با بودجه های استانی احداث و تكمیل شدند به طوری كه رشد كمی كتابخانه ها در این مقطع به ۱۳۵۰ باب رسید و با ادامه این روند در سال ۱۳۸۴ تعداد كتابخانه ها به ۱۶۴۱ باب رسید.
در سال 88 تعداد 1763 باب کتابخانه در کشور وجود داشته است. قانون "تأسیس و نحوه اداره کتابخانه های عمومی" در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ 17/12/82 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25/12/82 به تأیید شورای نگهبان رسید و کتابخانه های عمومی به "نهاد غیر دولتی" تبدیل شد. از سال 1383 اداره کتابخانه های عمومی کشور از وزارت ارشاد گرفته شد و به نهاد انجمن کتابخانه های کشور واگذار گرديد. اعضای انجمن هر شهرستان عبارتند از: فرماندار(رییس انجمن)، شهردار(شخصیت حقوقی)، رییس ارشاد(دبیر انجمن)، 4 نفر عضو حقیقی و مسوول انجمن کتابخانه های عمومی.
از آغاز سال 1388 این نهاد به طور کامل از ارشاد جدا شده و به صورت مستقل عمل می کند. از لحاظ بودجه وابسته به نیم درصد درآمد شهرداری می باشد.
کتابخانه های فعال در هر شهرستان تحت دو عنوان نهادی و مشارکتی می باشد. کتابخانه های مشارکتی به صورتی مردمی و تحت نظارت نهاد کتابخانه ها اداره می شوند.
سیر تحول کتابخانه ها در همایونشهر وخمینی شهر
پیش از تاسیس کتابخانه عمومی در شهر درتعدادی از مدارس ازجمله دبستان سروش وهما کتابخانه هایی ویژه دانش آموزان فعال بود.در سال 1339 چند سال پس از ساختن دبیرستان عماد این دبیرستان ازکتابخانه ای با بیش از 700جلد کتاب برخوردار بود. درسال 1344همزمان با تصویب قانون کتابخانه های عمومی ،کتابخانه عمومی همایون شهر در زمینی در سمت شرقی شهرداری منطقه 2 فعلی ساخته شد.در سال 1346کتابخانه کودک در سمت غربی همین شهرداری بنا گردید .
دردهه 1350ودر جریان مبارزات علیه رژیم شاهنشاهی در تعدادی از مساجد شهر کتابخانه ها یی با کاربرد محلی توسط مبارزین تاسیس شد. همزمان تعدادی از فرهیختگان شهرستان همانند آیت اله صهری،دکتر ابوالبرکات وشهید دکتر شریفیان دارای کتابخانه های شخصی بزرگی در خانه های خود بودند. البته پیش از این افراد کسانی مانند میرزا رحیم طبیب یکصد سال قبل تعدادی کتاب خطی در اختیار داشته استوقطعا موارد مشابه هم وجود داشته است.دوکتابخانه عمومی وکودک سالها به عنوان تنهاکتابخانه های بزرگ شهر به فعالیت مشغول بودند. در سال 1370 ساختمان قدیمی کتابخانه عمومی تخریب و با مشارکت اداره ارشاد و شهرداری کتابخانه ای در 3طبقه ساخته شد و «الغدیر » نام گرفت. با ورود به دهه دوم پس از پیروزی انقلاب وهمزمان با فعالیت مجدداً هیأت امنا رشد کمی و ساخت و ساز کتابخانه ها در کشور ونیز در شهرستان خمینی شهر حاصل شد به شکلی که کتابخانه های عمومی از 511 باب در سال 1368 به 1584باب درسال 1383 و در نهایت به 1763 باب تا پایان سال 88 رسید. تعداد کتابخانه های نهادی و مشارکتی عمومی خمینی شهر در شهریور 1392 به 30 باب افزایش یافت.ودر تابستان 1396چندین ساختمان منتظر دریافت مجوز تاسیس کتابخانه می باشند.
منابع:
نهاد کتابخانه های خمینی شهر
شاهین، محمدعلی، هزارسال خمینی شهر،گفتمان اندیشه:1396
اظهارات براتی اولین مسوول کتابخانه عمومی همایو نشهر
پیمانی، لیلا، مصائب کتابخانه های خمینی شهر، فرصت آنلاین, 13 تیر 1396
30 باب کتابخانه تا پایان شهریور در خمینی شهر، فرصت آنلاین, 25 تیر 1392
