تاریخجه وقف در آبادی های ماربین
وقف به معنی عام آن سازماندهی ترین اقدام خدا پسندانه و خیری است که دارای قواعد و چهار چوب ها و احکام شرعی و متولی میباشد، به دلیل همین مشخصات روشی معمول برای گذاشتن باقی الصالحات در نزد مسلمین میباشد و از آنها به عنوان چشمه همیشه جاری نام برده میشود. اسنادی از موقوفات مومنین در منطقه ماربین نشان می دهد ساکنین برای مساجد، حمامها، مدارس، مراسم مذهبی و غیره موقوفاتی به عنوان پشتوانه های مالی برجای گذاشته اند. اداره اوقاف شهرستان خمینی شهر در مرداد 1399 کل موقوفات بخش خمینی شهر را 684 موقوفه اعلام کرد. نبایستی از یاد برد که به موقوفات در حکومت های مختلف و نیز اشخاص دست اندازی شده و به همین دلیل اسناد بسیاری از موقوفات منطقه ماربین هم ممکن است از بین رفته و یا هنوز شناسایی نشده باشد. در بررسی اسناد موقوفات منطقه، از زمان صفویه تاکنون به وقف انواع مایملک از قبیل مسجد، مدرسه دوران صفوی، سقا، سنگاب، دکان، آسیاب، یخچال، زمین، باغ، خانه و کارخانه بر میخوریم. موضوع مصرف آنها متنوع و در برگیرنده نیازهای روز از قبیل ساخت مسجد، مخارج تعمیر، روشنایی، آب، و زیر انداز مساجد، مخارج حمام، برگزاری مراسم مذهبی میباشد. از دهه 1370 به بعد ساخت مدرسه، کتابخانه، اختصاص موقوفه به خیریه ها و مکانهای بهداشتی موضوع تعدادی از موقوفات بوده است. وقف مدرسه شفیعیه از دوران صفوی، مسجد و حمام دستگرد قداده از سال 1111 قمری( 1078 خورشیدی)، موقوفات مسجد بزرگ محله ورنوسفادران در 2 محرم 1252 ق (سه شنبه، 30 فروردين 1215خورشیدی) و یکی از قدیمی ترین موقوفات روضه خوانی و تعزیه در 14 جمادی الاول 1278ق(26 آبان 1240 خورشیدی) از جمله موقوفات ثبت شده است. خرید کتابهای دستنویس و وقف آنها نیز در پرونده موقوفات اهالی به چشم می خورد. اسناد باقی مانده از تاریخچه وقف در منطقه حاوی اطلاعاتی ازسبک زندگی، باورها، مشاغل، اسامی اماکن و صحراها و نیز افراد قابل اعتماد به عنوان متولی می باشد. از جمله در وقف نامه موقوفات مسجد بسته متوجه وجود کارخانه صابون سازی و رزازی(برنج کوبی) در محل می شویم. متن های موقوفات هم سبک خود را داشته و گاه حاوی نکات جالبی است مثلا در سنگ نوشته وقفی از سال 1248 خورشیدی آمده:« وقف حضرت عباس نمود مرحوم مشهدی محمد ابن مرحوم علی اکبر و مادرش ام کلثوم یکباب سقاخانه و دکان جنب آن ... خرج چاه و ریسمان و دلو آب و یخ سقاخانه مرقوم شود هرساله، غیر آن کننده با حضرت عباس.».
در کتاب سرزمین مهر تالیف مجمدعلی شاهین در فصل 4 تعدادی از موقوفات منطقه آورده شده است.